معرفی جزوه و فهرست مطالب

جزوه بیوشیمی هورمون ها نوشته دکتر رضا حاجی حسینی و دکتر حبیب الله ناظم منبع ارشد بیوشیمی دانشگاه پیام نور

هورمون ها

آندوکرینولوژی یعنی توصیف علمی پدیده ارتباط سلول A و B در موجودات عالی که از طریق یک پیام رسان شیمیایی به نام هورمون صورت می گیرد. در بررسی این سیستم اجزای زیر را باید در نظر داشت:

الف) بررسی آناتومیکی سلول A و B و محیط آنها

ب) ساختمان شیمیایی پیام رسان

پ) جزئیات بیوسنتز هورمون تولید شده توسط سلول A

ت) بررسی مکانیسم سلول B که با استفاده از گیرنده وجود هورمون را تشخیص می دهد.

ث) نحوه عمل سلول B در تبدیل پیام هورمون به یک پاسخ بیولوژیکی ح سلول B به چه صورت از طریق حلقه فید بکی با سلول A ارتباط برقرار می کند و میزان هورمون را کنترل میکند

بر اساس بیوشیمی هورمون ها ترکیباتی شیمیایی اند که غدد درون ریز می سازند و با پروسه اگزوسیتوز وارد جریان خون می شوند و به اعضا یا بافتهای خاصی به نام بافتهای هدف انتقال می یابند تا عمل فیزیولوژی خود را به انجام برسانند بافت هدف بافتی است که گیرنده هورمونی ویژه دریافت آن هورمون را داراست. در واقع هورمونها اثر خود را بر آنزیم ها اعمال مینمایند این اثر ممکن است کمی تغییر بیان ژن سازنده آنزیم)، یا کیفی (تغییر فعالیت آنزیم) باشد. هورمو نهای محلول در چربی عمدتآً از طریق کمی و هورمون های محلول در آب از طریق کیفی باعث تغییر فعالیت آنزیم های مسئول انجام یک واکنش می شوند.

نمایی از سیستم آندوکرین

طبقه بندي هورمون ها

انواع طبقه بندي هورمون ها به شرح زیر است:

الف) طبقه بندي بر اساس فاصلۀ محل تولید تا بافت هدف

1. آندوکرین (درون ریز): فاصلۀ محل تولید تا بافت هدف زیاد است.

2. پاراکرین سلول تولید کننده مجاور سلول هدف است.

3. اتوکرین سلول تولید کننده همان سلول هدف است.

ب) طبقه بندی بر اساس ساختمان شیمیایی هورمون و محل گیرنده

• محلول در آب (گیرنده غشایی)

1. مشتق از اسید آمینه کاته کولامین ها

2. پینید؛ انسولین، گلوکاگون، CRH

3. پروتئین: هورمون رشد، پرولاکتین

4. گلیکوپروتئین: HCG، TSH، LH، FSH

• هورمونهای محلول در آب بر اساس سازوکار از نوع پیامبر دوم

1. PTH، MSH، HCG، CRH، LH، FSH، TSH، ACTH، CAMP، ADH سوماستاتین گلوکاگن، گیرنده های بتا آدرنرژیک

2. ANF، cGMP و NO (اکسید نیتریک)

3. فسفاتیدیل اینوزیتول یا کلسیم یا هر دو TRH، GnRH، ADH، PDGF

4. گیرنده a1 آدرنرژیک، کاسترین اکسی توسین گیرنده موسکارینی، استیل کولین

5. کیناز یا فسفاتاز IGF, IGF, PDF, GH پرولاکتین، انسولین، هورمون رشد، اریتروپویتین

• محلول در چربی (گیرنده درون سلولی)

1. تیروئیدی

2. استروئیدی

ج) طبقه بندی بر اساس غده ترشح کننده

1. هورمون های تیروئید

2. هورمونهای هیپوفیز

3. هورمونهای هیپوتالاموس

4. هورمونهای تخمدان

5. هورمونهای بیضه

د) طبقه بندی بر اساس عملکرد بیوشیمیایی

1. هورمونهایی که بر متابولیسم مواد سه گانه عمل می کنند، مانند انسولین گلوکاگن، هورمون رشد، آدرنالین، کورتیزول

2. هورمونهایی که بر متابولیسم آب و مواد معدنی عمل می نمایند، مانند آلدوسترون، کلسی تربول، ADH, PTH

3. هورمونهایی که بر فعالیت غدد جنسي تأثیر دارند، مانند LH, FSH، پروژسترون، تستوسترون

ساختمان شیمیایی هورمون ها

هورمون ها بر اساس ساختمان شیمیایی شان به سه دسته زیر تقسیم می شوند: استروئیدها، پلی پپتیدها و مشتقات آمینواسید، و اسیدهای چرب

همان طور که گفتیم هورمونها در غدد درون ریز ساخته و با فرایند اگروسیتوز وارد جریان خون می شوند. چنانچه هورمونی از نوع پلی پپتیدی باشد، مشکل انتشار آن به فضای خارج سلولی غده و سپس به جریان خون پیش می آید. سوراخ ها یا شبکه های ریز موجود، در حل این مشکل کمک می کنند.

هورمون با ورود به جریان خون به سوی سلول هدف پیش می رود و به گیرنده های خود در سطح غشای سلول (مانند هورمونهای پلی پپتیدی و بعضی هورمونهای مشتق شده از آمینواسیدها) یا گیرنده های خود در سیتوپلاسم یا هسته سلول هورمونهای استروئیدی متصل می شود. هورمون های تیروئیدی نیز وارد سلول هدف می شوند و با گیرنده خاص خود در داخل هسته سلولی تماس برقرار می کنند. گیرنده کاتگولامین ها در غشای سلولی قرار دارد. هورمون هایی که ساختمان پپتیدی دارند ممکن است یک تری پپتید و یا پپتیدهای با تعداد زیادتری اسید آمینه باشند از جمله ADH با ۹ اسید آمینه، گلوکاکن با ۲۹ اسید آمینه، ACTH با ۳۹ اسید آمینه پاراتیروئید با ۸۴ اسید آمینه و GH با ۱۹۱ اسید آمینه. گروه سوم هورمونهای ،پینیدی هورمون های گلیکوپروتئینی اند، مانند LH, FSH, TSH و HCG این هورمون ها علاوه بر زنجیر پپتیدی، ریشه کربوهیدراتی نیز دارند که در بروز خواص فیزیولوژی آنها نقش اصلی را به عهده دارد.

بیوسنتز هورمونها

در علم بیوشیمی هورمون ها ممکن است به صورت ملکول های تکمیل یافته و فعال در غدد درون ریز ساخته و از آن ترشح شوند، مانند هورمون های آلدوسترون، هیدروکورتیزول، استرادیول، T3 و کانگولامین ها برخی دیگر از هورمونها ابتدا به صورت ملکولهای پیش ساز و غیر فعال ساخته می شوند، سپس با تغییراتی که در ساختمان آنها رخ میدهد به صورت هورمون تکمیل یافته و فعال در می آیند مانند هورمون انسولین که به صورت پروانسولین در سلولهای (بتا) از جزایر لانگرهانس لوزالمعده ساخته و ذخیره می شود.

یک ژن، واحد POMA را با ۲۸۵ اسید آمینه می سازد. این ملکول پپتیدی بر اثر تقسیم در مراحل بعدی هورمون های B-MSH -, a- MSH، ACTH  بنا لیپوتروبين، و بنا آندورفين را آزاد می کند.

تیروگلوبولین در فولیکول های غده تیروئید وجود دارد. این پروتئین در بین ۵۰۰۰ اسید آمينه خود تنها حاوی ۱۱۵ ریشه تیروزین است که تعداد اندکی از آنها یُد دارند. برای آزاد شدن این چند ملکول هورمون تمام ملکول تیروگلوبولین می بایست هیدرولیز و تجزیه شود. در هیپوفیز، تیروکسین T4 که از تیروئید ترشح می شود با از دست دادن یک اتم ید برای مهار ،TSH به T3 بدل می شود که هورمون فعال تری است در کبد هم همین طور است. تستوسترون در بافت اعضای فرعی تناسلی به دی هیدروتستوسترون تبدیل می شود. و بالاخره DHEA که در غدد فوق کلیوی ساخته می شود ابتدا در کبد به آندرستن دیون و سپس در بافت چربی پوست به تستوسترون و یا استرادیول تبدیل می گردد.

جزوه بیوشیمی هورمون ها بصورت چاپ شده در سایت کتابفروشی بزرگمهر قابل تهیه بوده و نسخه دیجیتالی فایل با فرمت pdf نیز در وبلاگ دانلود کتاب پیام نور و همچنین انجمن تخصصی دانشجویان ایران قابل دریافت می باشد.