معرفی جزوه و فهرست مطالب

جزوه «سامانه های اطلاعات جغرافیایی در برنامه ریزی شهری» نوشته دکتر رودابه فرهادی مقطع ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه پیام نور

فصل اول: مروری بر اجزاء و توابع تحلیل مکانی سامانه ها ی اطلاعات جغرافیایی

فصل دوم: انواع داده ها ی فضایی و توصیفی مورد نیاز در برنامه ریزی شهری

فصل سوم: تهیه نقشه های موضوعی شهری با استفاده از توابع تحلیلی 

فصل چهارم: مکان گزینی مراکز خدمات شهری با استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی

فصل پنجم: تحلیل خطر فضایی بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله درمحیط های شهری 

فصل ششم: ویژگی سامانه های اطلاعات جغرافیایی شهری

از سال ۱۳۷۲ خورشیدی عنوان درس سیستم اطلاعات جغرافیایی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای در برنامه درسی مقطع کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری گنجانده شد. در سال ۱۳۷۶ با تجدید نظر در کارشناسی ارشد رشته سنجش از دور، کارشناسی ارشد این رشته با عنوان جدید سنجش از دور و سیستمهای اطلاعات جغرافیایی راه اندازی شد و برای اولین بار در کشورمان به سامانه های اطلاعات جغرافیایی با دیدی آکادمیک نگریسته شد. با گسترش روز افزون اهمیت این تخصص لازم بود که در برنامه های درسی دوره کارشناسی نیز تجدید نظر صورت پذیرد. در همین راستا در سال ۱۳۸۰ خورشیدی برای اولین بار عنوان درس درآمدی بر سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS با تردید و بدون ذکر سرفصلی مشخص در برنامه درسی مقطع کارشناسی جغرافیا و برنامه ریزی شهری قرار گرفت. مدت کوتاهی لازم بود تا کاربردهای روز افزون و فواید آموزش سامانه های اطلاعات جغرافیایی در بین فارغ التحصیلان، ضرورت گسترش آن را در بین سایر رشته ها آشکار کند. در رشته های علوم جغرافیایی این اتفاق با تصویب ده رشته جدید در مقطع کارشناسی و گنجاندن حداقل ۴ واحد درسی با عناوین مختلف در برنامه های مصوب آن رشته ها در سال ۱۳۸۷ خورشیدی به وقوع پیوست. گرچه بعدها بنا به دلایلی این ده رشته مجددا در جند رشته تجمیع شد اما واحدهای درس GIS به قوت خود باقی ماند امروزه کمتر پژوهشی در حوزه علوم جغرافیایی است که به نوعی نیازمند یا مرتبط با سامانه های اطلاعات جغرافیایی نباشد. نگاه گذرایی به عناوین مقالات چاپ شده در سالهای اخیر مؤید این ادعا است. بحث اصلی این کتاب چنانچه از عنوان آن بر می آید سامانه های اطلاعات جغرافیایی در برنامه ریزی شهری است و برای دانشجویان رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری در مقطع کارشناسی دانشگاه پیام نور تدوین شده است. گرچه استفاده از آن برای دانشجویان سایر رشته های جغرافیا و سایر رشته های مرتبط نیز خالی از فایده نخواهد بود. در تدوین این کتاب تلاش شده است آخرین سرفصــل وزارت محترم علوم تحقیقات و فناوری مصوب ۱۳۹۵ رعایت شود.

تهیه بانک اطلاعاتی از نقشه ها و جداول و روی هم گذاری نقشه ها به منظور رسیدن به نهایی و تصمیم گیری در امور مرتبط با برنامه ریزی، پدیده جدیدی نیست. آنچه موجب تحول در این زمینه و پیدایش سامانه های اطلاعات جغرافیایی به صورت امروزی شده است، ناشی از پیدایش کامپیوتر و تحول در نرم افزارهای مرتبط در این زمینه است. استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی از دهه ۱۹۶۰ در کشورهای کانادا و استرالیا با استفاده از کامپیوترهای Main Frame رواج یافته است این نرم افزار اولین بار در کانادا برای ارزیابی کاربری های کشاورزی، جنگلداری، تفرج، حفاظت حیات وحش و تعیین نوع استفاده از سرزمین تهیه و استفاده شد. امروزه دو کشور کانادا و استرالیا که به عنوان پیشگامان استفاده از این سامانه ها و ابداع کننده و بهبود دهنده نرم افزارهای مرتبط با آن شناخته شده اند، بیشترین بهره برداری از آن را در زمینه آمایش سرزمین به عمل می آورند. در کشور پهناورمان ایران از دهه ۱۳۷۰ موضوع استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی در مجامع علمی مطرح و به تدریج در برنامه درسی گروه های جغرافیا و سایر گروههای مرتبط با علوم زمین گنجانده شد. امروزه با گسترش این دانش در حوزه فنون جغرافیایی روز به روز استفاده های کاربردی آن گسترش می یابد به طوری که کمتر پژوهشی را در حوزه جغرافیا می توان سراغ گرفت که بدون استفاده از یکی از نرم افزارهای این سامانه ها به سرانجام برسد. در سایر رشته های علمی نیز پژوهش گران بسته به مورد علاقه مندی خود را به استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی با به کارگیری آن در تحقیقات خود نشان داده اند. با نگاهی عمیق تر به نتایج تحقیقات منتشر شده می توان به خوبی دریافت که در همین مدت کوتاه سامانه های اطلاعات جغرافیایی چه استفاده های مفیدی به علوم مختلف و بخصوص علوم جغرافیایی در کشورمان رسانده اند و اندیشمندان علوم مختلف و بخصوص جغرافیا نیز چه خدمات سترش مبانی بنیادی این سامانه ها کرده اند.

ساختار کلی این کتاب از شش فصل تشکیل شده است. در فصل اول اجزاء و توابع تحلیل مکانی در سامانه های اطلاعات جغرافیایی سرور شده است. در این زمینه تلاش شده تا ضمن بیان تعاریف، کاربردها و اجزای سامانه های اطلاعات جغرافیایی تفاوت سامانه های اطلاعات جغرافیایی با سایر سامانه های اطلاعاتی تبیین شده و توابع تحلیل مکانی و امکانات مدل سازی در سامانه های اطلاعات جغرافیایی بطور گذرا مورد بررسی قرار گیرد. در فصل دوم انواع داده های فضایی و توصیفی مورد نیاز در برنامه ریزی شهری تشریح شده است. در این زمینه به بررسی مدلهای داده مورد استفاده در سامانه های اطلاعات جغرافیایی و مدلهای نمایش اطلاعات در آن داده های فضایی و توصیفی مورد نیاز در برنامه ریزی شهری و تحلیل اطلاعات در آن پرداخته شده است. مطالب فصل سوم در زمینه تهیه نقشه های موضوعی شهری با استفاده از توابع تحلیلی سامانه های اطلاعات جغرافیایی است. در این فصل انواع نقشه های موضوعی شهری با استفاده از توابع تحلیلی در سامانه های اطلاعات جغرافیایی تشریح شده اند. در فصل چهارم به بیان مکان گزینی مراکز خدمات شهری با استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی پرداخته شده است. در این زمینه فرایندها معیارها و شاخصهای مورد نیاز، روشها شرایط، محدودیتها و توابع تحلیل فضایی مورد استفاده در مکان گزینی مراکز خدمات شهری مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل پنجم در رابطه با تحلیل خطر فضایی بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله در محیط های شهری را با استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی مطالبی بیان شده است. در این زمینه به بررسی مدیریت بحران، مکان یابی مناطق خطر آفرین و تهیه نقشه ارزیابی ریسک و آمادگی در برابر خطر، تخلیه و امداد رسانی و مدل سازی پرداخته ایم و نهایتا در فصل ششم ویژگی سامانه های اطلاعات جغرافیایی شهری تبیین شده است. سه نکته مهم مورد بحث در این فصل اجراء مدیریت اصولی و توسعه یک سامانه ی اطلاعات جغرافیایی شهری؛ انتخاب یک سامانه می اطلاعات جغرافیایی شهری و ساختار توپولوژیک در آن است. در تنظیم فصل بندی و نگارش مطالب کتاب با استفاده از جدیدترین سرفصل مصوب وزارت علوم تحقیقات و فناوری برای این درس تلاش شده است جنبه خودآموز بودن آن برای دانشجویان عزیز رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه پیام نور رعایت شود. برای تحقق این امر از بیان فرمولهای پیچیده خودداری شده و سعی شده ضمن مشخص کردن اهداف درس در ابتدای هر فصل مطالب تا حد امکان جامع و مانع بیان شود و در موارد لازم مثالهایی کاربردی بیان شود. در پایان هر فصل نیز سؤالات چند گزینه ای به منظور فراهم کردن امکان خودآزمایی دانشجویان عزیز طراحی شده است.

این جزوه به صورت چاپی در دو ساز A4 و A5 در سایت کتابفروشی بزرگمهر موجود بوده و فایل آن نیز در وبلاگ دانلود کتاب پیام نور قابل دانلود می باشد.